ائشيدليگه دوغرو....

آذربايجان‌،قافقاز، جنوبي آوروپا و ياخين شرقين ايلك طياره چي قاديني: لئيلا مممدبيووا

Leyla Məmmədbəyova

آذربايجان ، قافقاز ، جنوبي آوروپا و ياخين شرقين ايلك طياره چي قاديني:

لئيلا مممدبيووا

 

لئيلا علسگر قيزي مممدبيووا (1909-1989). آذربايجان طياره چيسي ايدي. آذربايجاندا، قافقازدا، همچنین بوتون جنوبي آوروپادا و ياخين شرقده ايلک قادين طياره چيسي ايدي. 

  مممدبيووا صنعت تحصيليني باکي آئروکلوبوندا آلميش و ايلک اوچوشونو 1931-جي ايلده يئرينه يئتيرميشدير. تحصيليني 1932-جي ايلدن موسکوادا داوام ائتديرن مممدبيووا 1933-جو ايل، مارتين 17-ده موسکوانين توشينو آئرودروموندا او-2 طياره سيندن پاراشوت ايله آتلاناراق سووئت ايتتيفاقي نين ايکينجي قادين پاراشوتچوسو اولموشدور (نينا کامنئوادان سونرا). 1934-جو ايلده جنوبي قافقاز رئسپوبليکالاري آراسيندا کئچيريلن پاراشوتچولر ياريشيندا بيرينجي يئري توتموش و 1941-جي ايله دک آرتيق آوياسييا مايورو اولموشدو. سونرالار صنعتيني باکي آئروکلوبوندا موعليم کيمي داوام ائتديرميشدير. 

      يئتکينليک ياشينا چاتماميش دؤرد اوشاق آناسي (اوشاقلاري نين سايي جمعي آلتي نفر ايدي) مايور مممدبيووانين بؤيوک وطن موحاريبه سينده ايشتيراکيندان ايمتيناع ائديلدي. 

      آئروکلوبون باغلانماسينا گؤره او، دئسانتچي و پاراشوتچو کورسلاريني تدريس ائتمه يه ايجازه آلميشدي. او، موحاريبه  ايللري عرضينده يوزلرله دئسانتچي و 4 مين پاراشوتچو حاضيرلاييب جبهه يه يوللاميشدي. اونلارين آراسيندا ايکي نفر سووئت ايتتيفاقي قهرماني آدينا لاييق گؤرولموشدور. مممدبيووا طياره چي کاريئراسيني 1949-جي ايلده سون اوچوش ايله باشا چاتديرميش، سونرالار OADKYC-نين باکي فيلياليندا صدر موعاویني کيمي چاليشميشدير. 1961-جي ايلده ايسه او آرتيق تقاعوده چيخدي. 

      لئيلا مممدبيووانين بؤيوک اوغلو فيرودين ايکينجي دونيا موحاريبه سينده، کيچيک اوغلو خانلار ايسه قاراباغدا ووروشموشدور. 

      قادين طياره چييه بير سيرا شئعير و کينوفيلم حصر اولونموش، 1995-جي ايلده حاقيندا سندلي فيلم ده چکيلميشدير. 1934-جو ايلده چکيلن  ” عيصمت “  بديعي فيلمي محض لئيلا خانيما ايتحاف اولونموشدور. 

کؤچورن : آيدا بيات






آذربایجانین ایلک قادین حربی طیاره چیسی

 

آذربایجانین ایلک قادین حربی طیاره چیسی

زولئیخا سئییدمممدووا

 او ياش دؤورونده کي  قيزلار سئوير، عاييله قورور، اوشاق دونيايا گتيرير، اونلاري بؤيودورلر، زولئيخا خانيم موحاريبه يه گئتدي. گئري قاييداندا پارتييا ايشينه جلب اولوندو. ايکي-اوچ ايل سونرا ناظير سئچيلدي. ناظير نئجه اوغلانلا گزردي؟ کيم بو قيزا گول باغيشلايا، گؤروشه دعوت ائده بيلردي؟ 

      …ياي ايدي. يئنه شوولاندا باغ ائوينديديلر. مينا خانيم مطبخده ناهارا حاضيرليق گؤروردو. باشي قاريشيق اولسا دا، بير گؤزو حَيَطده ايدي. اوشاقلاري اويناييرديلار. بؤيوک قيزي سيما خانيم، اوغلانلاري کامال، طلعت و خليل… بس زولئيخا خانيم هاني؟ مينا خانيم اليني ايشدن چکيب اؤزونو حَيَطه آتدي. يوخ، اونون دجل قيزي دا بورادايدي. اورگيندن کئچدي:  " نه عجب… " . کيچيک قيزي ايپه-ساپا ياتماز اوشاق ايدي. هر گون بير اويون چيخاريردي. بير ده گؤروردون يوخا چيخدي. مينا خانيم قيزيني يئرده تاپماياندا آغاجين ان اوجا بوداقلاريندا آختاريردي. اونو گوج-بلا ايله آشاغي دوشورور، اوز-گؤزونده، قوللاريندا، آياقلاريندا تزه يارا يئرلريني گؤرنده آه چکيردي: "بيرجه بو قيز بؤيوسه ايدي… " . 

      مينا خانيم قيزينا فرحله باخيب مطبخه قاييتدي. ايش گؤره-گؤره ده اونون باره سينده دوشوندو. زولئيخا خانيم اونون ايکينجي اؤولادييدي. ايلکي سيمايدي. مينا خانيم اوندان اون دؤرد، زولئيخا خانيمدان ايسه اون بئش ياش بؤيوک ايدي. گلين گلنده مينا خانيمين اون بير ياشي وار ايدي. اونو آتا باباسي مير احمد آغانين عميسي اوغلو مير حبيب آغايا اره وئرميشديلر. مير حبيب آغا تحصيللي ايدي. هم ديني ساواد آلميش، هم ده رئالني مکتبده اوخوموشدو. موحاسيبليگي اؤيرنميشدي. حاجي زئينالابدين تاغييئوين ساغ الي ساييليردي. اونون پوللاري نين نئجه خرجلنديگيني قپيگينه دک حسابلايير، هر آيين سونوندا تاغييئوه معلومات وئريردي. مير حبيب آغانين بو قدر اعتيبار قازانماسي تصادوف دئييلدي. او، عؤمرونده حارام تيکه يه ال اوزاتمازدي. 

  سووئت حؤکومتي قورولاندان سونرا مير حبيب آغانين ايشلري موشکوله دوشدو. اوزون مودت ايشسيز قالدي. ايلک واختلار يئني حؤکومت اونون نه تاتارسکي (اينديکي عليمردان بي توپچوباشوو کوچه سي - رئد.) کوچه سينده کي  ايکيمرتبه لي ائويني، نه ده 1915-جي ايلده شوولاندا تيکديرديگي باغ ائويني اليندن آلدي. او دا، عاييله سي ده بو باغي چوخ سئويرديلر. ان چوخ دا اود پارچاسي زولئيخا خانيم… چونکي بورادا گئنيشلييه چيخيردي. آرابير ائولري نين اوستوندن اوچان طياره لري گؤرنده چيچگي چيرتلاييردي. قوللاريني طياره قانادلاري کيمي آچيب حَيَطده دؤوره وورور، سانکي قوش کيمي سوزوردو. 

      دجلليگيندن، عينادکارليغيندان نه قدر ديلخور اولسالار دا، آتا-آناسي اونا گووه نيردي. زولئيخا خانيم اوخودوغو 16 سايلي مکتبده درس علاچيسييدي. واليدئينلري اونون عالي تحصيل آليب نئفت موهنديس اولماسيني ايسته ييرديلر. او دا بونا راضي ايدي. آنجاق گونلرين بيرينده… 

     ايلک دفعه  طياره مئيدانيندا 

      گونشلي بير آپرئل گونو ايدي. فيزيکا موعليملري جومشود افندييئو يئددينجي صينيف شاگيردلريني باکي طياره مئيدانينا ائکسکورسييايا آراريردي. هميشه ماوي گؤيلرده آراديغي طياره لري او گون زولئيخا خانيم ايلک دفعه  ياخيندان گؤردو. اونلارا مفتون اولدو. بو طياره لرين، اصلينده، اؤز دؤورونو باشا وورموش  " ک-5 "  تيپلي کؤهنه مونوپلانلار اولدوغونو سونرالار بيله جک ايلک تصوراتلارينا گولومسه يه جکدي. آنجاق بو دا او گون کئچيرتديگي وورغونلوق حيسسيني آزالدا بيلميه جکدي… 

      او گون ائوه تزه آرزويلا دؤندو.  " طياره چي اولماق ايسته ييرم! " ، - دئدي. آناسي قورخو ايچينده اونا باخا-باخا پيچيلدادي:  " ائله بيرجه بو چاتيشميردي " . قيزي نين ترسليگينه بلد ايدي مينا خانيم. آما بو ايستگيني اونون اوشاقليق تصوراتينا يوزدو. دوشوندو کي، واخت کئچر، ياددان چيخارار. 

      مينا خانيم يانيلديغيني آيلار سونرا آنلادي. طياره چي اولماق سئوداسي قيزي نين باشيندان چيخماميشدي. اؤيود وئردي:  " قيز هارا، طياره سورمک هارا؟ بونو خيالينا دا گتيرمه! " . زولئيخا خانيم داها ديللنمه دي. قيزي نين قلبيندن کئچنلردن خبرسيز اولان مينا خانيم آرخايينلاشدي. 

      زولئيخا خانيم اورتا مکتبي بيتيردي. عزيزبيوو آدينا نئفت-کيميا اينستيتوتونون (اينديکي آذربايجان دؤولت نئفت آکادئميياسي - رئد.) معدن فاکولته سينه داخيل اولدو. طلبه ليک حياتي نين ماراقلي گونلري، درس-ايمتاحان قايغيلاري طياره چيليک آرزوسوندان اؤنه کئچدي… 

      بير طالع دوشموشدو ايزينه. زولئيخا خانيمي بير پاييز گونو يئنيدن طياره مئيدانينا آپاران دا او ايدي. بو دفعه  ائکسکورسييايا طلبه يولداشلاري ايله گئتميشدي. تانيش حيسسلر چوغلادي قلبيني. او گون يولداشلاري کيمي اونو دا  " او-2 "  طياره سينده گؤيلره قالديرديلار. دوغما آبشئرونا، ماوي خزره ايلک دفعه  سمادان باخدي. سحري گون اينستيتوتدا طلبه لر طلبه آئروکلوبو ياراتماق فيکرينه دوشدولر. کلوبا طياره آلماق اوچون پول توپلاماغا باشلاديلار. اونلارا کؤمک ائدنلر ده تاپيلدي. طياره آليندي. بيرجه  "او-2 "  طياره سي نئچه طلبه نين سئوينجينه دؤندو. طلبه آئروکلوبو آز واختدا بوتون اؤلکه ده مشهور اولدو. 1934-جو ايلين باهاريندا باکي آوياسييا کلوبونا زابرات قصبه سي نين ياخينليغيندا مئيدانچا وئريلدي. اراضيني داشدان، کول-کوسدان تميزله ديلر، طلبه طياره دوشرگه سي ياراتديلار. زولئيخا خانيم دا طلبه دوستلاري کيمي تعليماتچي نين تاپشيريقلارينا سعيله عمل ائديردي. چوخ چکمه دي کي، طياره ني ايلک دفعه  ايداره ائتمگين هيجانيني ياشادي. اوزون يوخلامالاردان، سيناقلاردان سونرا، 1934-جو ايلين اوکتيابريندا اونا طياره ده تکباشينا اوچماغا ايجازه وئريلدي. گونلر سونرا اوچوش قروپونو علا قييمتلرله بيتيريب، طياره چي آديني آلدي. پاراشوتچولر قروپوندا مشغول اولدو. 1935-جي ايلين ماييندا پاراشوتله توللانماغي سيناقدان کئچيرتدي. بير دفعه  پاراشوتدن آتيلاندا کولک اونو آپاريب دنيزه توللادي. يئردن بو منظره ني سئير ائدنلر هيجانلانديلار. کاتئرين گئجيکمه سي فاجيعه يه سبب اولار، سودا ايسلانيب آغيرلاشان گئييمي، پاراشوتو اونو دنيزين ديبينه آپارا بيلردي. آما کاتئر لنگيمه دي. اونو خيلاص ائده رک ساحيله گتيرديلر. تاماشايا ييغيشانلار حئيرتلنديلر. پاراشوتچو چوخ گنج، جيليز، قارايانيز بير قيزييدي. آنجاق بيلمه ديلر کي، بو، طياره چيليک صنعتينده اونون نؤوبتي سيناغيدير.  

      1935- جي ايلده موسکوادا پاراشوتچولرين بيرينجي عوموم ايتتيفاق توپلانيشيندا زاقافقازيياني تمثيل ائدن کوماندانين يئگانه قيز عوضوو اولدو. فخري فرمان و پاراشوت تعليماتچيسي آدي آليب باکييا دؤندو. آئروکلوبدا اونا تعليماتچي کيمي خوصوصي قروپ وئريلدي. ايلک اؤيرنجيلريندن بيري کئچميش موعليمي جومشود افندييئو اولدو. 

      اينستيتوتو بيتيرنده يئددي يوز ساعاتادک اوچوش کئچيرميش، تعليماتچي کيمي اوچ ايل عرضينده 75 طياره چي، 80 پاراشوتچو حاضيرلاميشدي. طياره چيليک صنعتينده داها پئشکار اولماق ايستگي ايله ژوکووسکي آدينا حربي-هاوا آکادئميياسينا مکتوب گؤندردي. تئزليکله اورادان جاواب گؤندرديلر:  " قادينلار شتورمان فاکولته سينه قبول اولونمور " . کدرلندي. آما بئله آسانليقلا روحدان دوشمک اونا ياد ايدي. آتاسي نين مصلحتي ايله ميرجفر باغيرووون قبولونا گئتدي. اوندا بيرينجي کاتيب اونو تانيدي. سوروشدو:  " پاراشوتدن توللاناندا کولک آپاريب دنيزه آتميشدي. سن همين او قيزسان؟ " . 

      حربي-هاوا آکادئميياسينا داخيل اولماسي اوچون بو دفعه  مرکزي کوميته نين آديندان گؤندريلن مکتوبا راضيليق گلدي. موسکوايا گئتدي. 1938-جي ايلين ياييندا ايمتاحان وئردي. ژوکووکسي آدينا حربي-هاوا آکادئميياسينا قبول اولونان ايلک شتورمان قيز زولئيخا سئييدمممدووا اولدو. اؤلکه نين ان نوفوذلو قزئتلري آذربايجانلي قيزين هونريندن يازديلار. 

      مکتبين علاچي طلبه لريندن اولدو. درسلره، تعليملره باشي قاريشدي. گونلرين بيرينده فاکولته کومانديري (اونلار دئکانا بئله موراجيعت ائديرديلر) اونو يانينا چاغيردي. خبر آلدي: 

   - سئييدمممدووا، آتان هارادادير؟ 

  - ائوده. 

  - بيز معلومات آلميشيق کي، او، خالق دوشمني کيمي حبس اولونوب. 

  ائله بيل، باشينا قاينار سو تؤکدولر. باکيدا نه باش وئريب؟ فاکولته کومانديري اونا ايکينجي آغير خبري وئردي: 

  - باکييا سورغو گؤندرميشيک. اگر تصديق اولونسا، سن بورادا اوخويا بيلمزسن. بورا جيدي حربي آکادئمييادير. خبرين اولسون. 

      اوتاقدان چيخدي. بعضي مطلبلري يادينا سالدي… آتاسيني کولاک، يا دا ميليونچو تاغييئوين ياخين آدامي کيمي حبس ائده بيلرديلر. اوسته ليک، او، سووئت حؤکومتيني سئوميردي. دئييردي:  " من لا-ايلاهه-ايللاللاه دئميشم. موسلمانام. کوممونيستين بيلئتينده ايسه يازيليب: کوممونيست آللاهسيزدير. من کوممونيست پارتيياسينا داخيل اولا بيلمرم " . اونو دا دئييردي کي، بو آللاهسيز حؤکومت چوخ دوروش گتيرميه جک، هاي-هايلا گليب، واي-وايلا گئده جک. اونون دئديکلري  " يوخاريلارا "  چاتديريليردي… مير حبيب آغا حبس اولوندو، شوولانداکي ائوي موصاديره ائديلدي. بو معلوماتي کيمسه درحال موسکوايا چاتديردي. زولئيخا خانيمين حربي-هاوا آکادئميياسيندان قووولماسي، گؤره سن، کيمه لازيم اولموشدو؟ 

      نه ائده جگيني فيکيرلشه-فيکيرلشه کوچه لري دولاشيردي. بيردن ائله بيل ياتميشدي، آييلدي:  " باکيدان جاواب وئرمه ليديرلر کي، بو معلومات دوغرو دئييل! " . شهر باش پوچت ايداره سينه گئتدي. اوستو اؤرتولو تئلئقرام ووردو:  " آذربايجان کوممونيست پارتيياسي نين بيرينجي کاتيبي يولداش باغيرووا! خالق دوشمنلري منيم آتامين صاف آديني لکه لمک ايسته ييرلر. تحصيل آلديغيم حربي-هاوا آکادئميياسينا يانليش معلوماتلار وئريبلر. من رئسپوبليکانين گؤندريشي ايله بورادا اوخويورام. طلبه لر آراسيندا يئگانه قيزام. باکيدان معلومات آلاندان سونرا، منيم بورادا اوخويوب-اوخوماماق مسله مه باخاجاقلار. خواهيش ائديرم، حاقي، عدالتي قورويون کي، يانليش معلومات گلمه سين " . 

  ...باکيدا تئلئقرامي اوخويان باغيرووون باخيشلاري سونونجو جومله ده ايليشيب-قالميشدي:  " خواهيش ائديرم، حاقي، عدالتي قورويون " . کؤمکچيسيندن سوروشدو: 

  - بو موسکوايا اوخوماغا گؤندرديگيميز قيزدير؟ نه اولوب؟ 

  - آتاسي... 

  - آتاسي هاردادير؟ 

  - باييل حبسخاناسيندا. 

  - نئيله ييب؟ 

  - سووئت حؤکومتي باره ده آرتيق-اسکيک دانيشيب، کولاکدي، تاغييئوين موحاسيبي اولوب… 

  - بو قيز اوخوماغا مرکزي کوميته نين مکتوبو ايله گئديب. بو مسله رئسپوبليکانين آدينا خلل گتيرر. دئيرلر، خالق دوشمني نين قيزيني موسکوايا اوخوماغا گؤندرميشيک. او سئييدمممدووون حبسي باره ده معلوماتلاري بوتون دفترلردن سيلين. يازين، بو بير نئچه آيي مأذونيتده، يا اعزاميتده اولوب. اؤزونون ده ديليندن ايلتيزام آلين، هئچ يئرده بو حاقدا دانيشماسين.  

      باغيرووون تاپشيريغي يئرينه يئتيريلدي. مير حبيب آغاني کامئرادان چيخارديب کابينئته گتيرديلر. برک-برک تاپشيرديلار:  " بورادا اولدوغونو بير يئرده دانيشسان، اؤزوندن کوس " . هئچ نه آنلامايان مير حبيب آغاني ائوينه يوللاديلار. موسکوايا معلومات گؤندريلدي:  " يالاندير، مير حبيب سئييدمممدوو ائوينده دير. هر شئي قايداسيندادير " . 

      زولئيخا خانيم تحصيليني داوام ائتديردي. مکتبي بيتيرمه لرينه بئش آي قالاندا ندنسه رهبرليک واختي تئزلشديردي. اونلار بير آيا تحصيللريني باشا ووردولار. زولئيخا خانيم ديپلومونو يئنيجه آلميشدي کي، قارداشي کامال باکيدان گلدي. واغزالا گئديب اونو قارشيلادي. يول بويو باکيدان دانيشديلار. آناسي فهله مکتبي نين آردينجا طيب اينستيتوتوندا اوخويوب حکيم اولموشدو. آتاسي پيونئرلر ائوينده موحاسيب ايشله ييردي. زولئيخا خانيم آلديغي خبرلردن سئوينيردي. بيردن ديقتيني کوچه ده توپلاشان آداملار جلب ائتدي. راديودان ياييلان خبري دينله ييرديلر. موحاريبه  باشلاميشدي... 

      او، حربي-هاوا آکادئميياسيندا اوخوياندا نه زامانسا دؤيوشچو اولاجاغيني دوشونمه ميشدي. آنجاق موحاريبه  گئديرديسه، ترددوده يئر يوخ ايدي. دؤيوشلرده ايشتيراک ائتمه لييدي. آکادئمييادا تعليم طياره پولکوندا قيريجي طياره نين شتورماني تعيين اولوندو. پولک موسکوانين مودافيعه سينه گؤندريلدي. 

  بير گون آکادئمييانين موداويملريندن بيري زولئيخا خانيما خبر وئردي:  " سووئت ايتتيفاقي قهرماني راسکووا سيزي چاغير " . وئستيبوله قاچدي. حربي گئييملي راسکووا اونا طرف گليردي. قزئتلرده شکيللريني گؤردويو قهرمانلا کؤهنه دوستلار کيمي گؤروشدولر. راسکووا دئدي:  " منه تاپشيريق وئريبلر کي، اوچ قادين طياره پولکو تشکيل ائديم. بومباردمانچي، قيريجي و يقين کي، گئجه اوچوشلاري اوچون  "پو - 2 "  پولکو " . راسکووا قاباقجا تجروبه لي طياره چيلردن مؤحکم اؤزک ياراتماق فيکرينديدي، بير يئرده ايشله مک اوچون زولئيخا خانيمين راضيليغيني ايسته ييردي. درحال راضيلاشدي. قادين حربي طياره پولکلاريني ياراتماق! بو، موحاريبه  تاريخينده گؤرونمه ميش ايش ايدي. اونلار تصوورلري آلت-اوست ائده جکديلر. ثوبوت ائده جکديلر کي، هاوادا دؤيوشمک يالنيز کيشيلرين ايشي دئييل. تئزليکله کومسومول گؤندريشي ايله کومسومولچو، موسکوانين زاوودلاريندان گنج فهله، اونيوئرسيتئت، آوياسييا و پئداقوژي اينستيتوتلاردان طلبه قيزلار گلمه يه باشلاديلار. زولئيخا خانيمين ترکيبينده اولدوغو اوچوش، تئخنيکي و سياسي هئيتلردن عيبارت قروپ ايستي گئييملرله تامين اولوندو. اونلاري قاتارلا شرق طرفه يولا سالديلار. وولقا چايي نين سول ساحيلينده يئرلشن ائنگئلس شهرينده واقوندان ائنديلر. اونلاري قالماق اوچون يئرله، شينئل، اوزون بوغاز چکمه ايله تامين ائتديلر. راسکووانين گؤستريشي ايله دؤيوشچو قيزلارين ساچلاري اوغلان ساياغي ووردورولدو. اصل دؤيوشچو گؤرکمي آلديلار. قيريجي، سورعتلي گوندوز بومباردمانچيلاري و يونگول گئجه بومباردمانچيلاردان عيبارت اوچ پولک ياراديلدي. قيريجي پولکون کومانديري تامارا کازارينووا، اونون موعاویني و پولکون شتورماني زولئيخا سئييدمممدووا اولدو. قارلي-چووغونلو گونلرده تعليم اوچوشلارينا باشلاديلار. هاوانين سويوغوندان اونلاري اَيينلرينده کي  ايستي گئييملر ده قورويا بيلميردي. آنجاق قيزلار ديانت گؤسترير، آغلاييب-سيزلاميرديلار. 1942-جي ايلين قيشي، يازي گئجه-گوندوز جيدي حربي تعليملر کئچدي. قيزلار دؤيوشه حاضيرلاشيرديلار… 

  نهايت، حربي خيدمته باشلاماق زاماني گلدي. ساراتووو دوشمن آوياسيياسي نين هوجوموندان قورومالي ايديلر. عئيني زاماندا، حربي و سانيتار قاتارلاري نين کئشيگيني چکير، جبهه  خطينده و اؤلکه داخيلينده خوصوصي اهميتلي طياره لري موشاييعت ائديرديلر. دوشمن قيريجي طياره لري گوندوزلر کشفياتا چيخير، گئجه لر دؤيوشوردو. آلايين قيزلاري دوشمنين هوجوملاريني دفع ائديرديلر. دؤيوشلر بير-بيريني عوض ائديردي… 

  بير دفعه  دؤرد قيريجي طياره خوصوصي اهميتلي طياره ني قارشيلاييب استالينينقرادادک موشاييعت ائتمه لييديلر. قفلتن آلمان طياره سي نين ياخينلاشديغيني گؤردولر. شتورمان کيمي زولئيخا خانيمين خوصوصي طياره دن آيريلماغا ايختيياري يوخ ايدي. قيريجي طياره لردن ايکيسيني گؤندردي. تهلوکه نين قارشيسي آليندي. دوشمن طياره سي اوزاقلاشديريلدي. سونرالار بيلديلر کي، طياره ده کي  آلمانلار طرفيندن داغيديلميش استالينينقراد شهرينه باخماغا گئدن باش کاتيب استالين و ديگر يوکسک روتبه لي شخصلر ايميشلر. آلمان طياره سي نين هوجومو ايسه تصادوفي دئييلدي. اگر آلمانلار طياره ده استالينين اولدوغونو بيلسيديلر، هوجومو اينتئنسيولشديررديلر. 

      زوليئخا خانيمين ترکيبينده اولدوغو قادين قيريجي طياره پولکونون وولقا ساحيللريندن باشلايان دؤيوش يولو اوکراينايادک اوزاندي. او، بئش يوزدن آرتيق دؤيوشده ايشتيراک ائتدي. جبهه  يوللاريندا چوخ دهشتلر گؤردو. ياخين دوستلاريندان، رفيقه لريندن نئچه سي گؤزلري نين اؤنونده هلاک اولدو. 

      موحاريبه دن آذربايجانا قهرمان آوياسييا کاپيتاني کيمي دؤندو. قارداشلاري دا اوندان سونرا دؤيوشه گئتميشديلر. يارالانسالار دا، سالامات قاييتميشديلار. موحاريبه  وئتئراني کيمي ائوله تامين اولوندولار. ايکيمرتبه لي آتا مولکونو دؤولته تحويل وئرديلر. آتا-آناسي قيزلاري زولئيخا خانيمين ائوينه داشينديلار. آنجاق هله ده شوولانداکي ائوي نين خيففتيني چکيردي مير حبيب آغا. 

  ...زولئيخا خانيم آذربايجان سسر-اين تمينات ناظيري اولاندا اونا دؤولت باغلاري نين سيياهيسيني تقديم ائتديلر. اونو آتاسينا وئردي. مير حبيب آغا سيياهيني گؤزدن کئچيره-کئچيره موصاديره اولونان باغ ائولري نين کيملره مخصوص اولدوغونو سادالادي. سونرا اونو قيزينا قايتاردي:  " منيم ائويم بورادا يوخدور. خالقين ائوي منه لازيم دئييل " . بير مودت سونرا ايکينجي سيياهي وئريلدي. اوراداکي عونوانلاردان بيري زولئيخا خانيما تانيش گلدي. آتاسينا گؤستردي:  " دئيه سن، بو بيزيم باغدير، گئت باخ " . مير حبيب آغا گئتدي… قاپيسيندان ايچري گيرنده اَييليب تورپاغي اؤپدو. آغلادي. سانکي زولئيخا خانيم آتاسينا يئنيدن بير دونيا باغيشلاميشدي. 

      گوجلو، قورخماز اينسان… 

      ...مرکزي کوميته نين نؤوبتي بوروسوندا اونلارين پارتييادا قاليب-قالمامالاري موزاکيره يه چيخاريلدي. کيمسه آنونيم مکتوب يازميشدي: سئييدمممدوولارلا ميرقاسيموولار پارتيياني آلداديبلار، قوهوملاري نين خاريجده ياشاديغيني گيزله ديبلر، اصلينده... 

  اصلينده، مسله بئله ايدي: مينا خانيملا مير اسدوللا ميرقاسيمووون قارداشي عابيدين تاغييئوين ماليييه يارديمييلا خاريجه اوخوماغا گئدن طلبه لردن ايدي. اينقيلابدان سونرا پول گؤندريلمه ديگيندن اونلار چتينليکلرله اوزلشميشديلر. عابيدين گئري دؤنمه ميش، پاريسده وفات ائتميشدي. سئييدمممدوولارلا ميرقاسيموولارين يوکسک وظيفه لرده ايشله مه سيني گؤزو گؤتورمه ينلر بو مسله ني قابارداراق اونلاري لکه لمک ايسته ييرديلر. 

      موزاکيره لردن عصبي لشن زولئيخا خانيم آياغا قالخدي. بيرينجي کاتيب ايمام موصطافايئوه دئدي:  " بيرينجيسي، داييم پاريسده ياشامير، وفات ائديب. ايکينجيسي، عوموميتله، بو مسله ني بورادا موزاکيره ائتمگينيز منيم خوشوم گلمير. سيز نه يي موزاکيره ائديرسينيز؟ 1941-جي ايلده من عريضه يازميشديم کي، ايسته ييرم، دؤيوشه پارتيياچي کيمي گئديم. کوممونيست پارتيياسينا او زامان داخيل اولدوم. ايندي سيز منيم پارتييادا اولوب-اولماماغيمي فيکيرلشيرسينيز؟ پارتييا بيلئتيني منه سيز وئرميسينيز کي آلاسينيز؟ من سيزين مرکزي کوميته نين بوروسوندا هئچ ايشتيراک ائتمک ايسته ميرم " . سالوندان چيخدي. کابينئتينه گيرندن اون دقيقه  سونرا موسکوادان اونا زنگ گلدي. باش وئرنلر باره ده آرتيق موسکوايا زنگ ووروب معلومات وئرميشديلر. زولئيخا خانيم قهرمان ايدي. ائله بونا گؤره ده اونو موحاکيمه ائتمه ديلر. 

      سونونجو اوچوش 

  ...طياره يه قالخدي. باشقا سرنيشينلر کيمي يئريني تاپيب اَيلشدي. ستواردئسسانين سسي ائشيديلدي.  " کمرلرينيزي باغلايين "  عوضينه دئدي:  "زولئيخا سئييدمممدووا پيلوتون کابينه سينه دعوت اولونور " . تعجوبلندي. کابينه يه کئچيب پيلوت يئرينده نورو علييئوي گؤرنده مسله ني آنلادي. آئروپورتون رهبري نورو علييئو، آوياسييانين قانونلارينا گؤره، ايلده بير نئچه اوچوش کئچيرمه لييدي. کؤهنه تانيشلار گؤروشدولر. نورو اوندان سوروشدو: 

   - زولئيخا، سن  " تو "  طياره سي سورموسن؟ 

  - يوخ. 

  - اوتور. 

  - نورو، بير دقيقه  دايان. ايييرمي ايل کئچيب… بو کؤهنه طياره دئييل آخي. 

  - يوخ، ايداره ائتمه ني وئريرم سنه. 

  - هله بير دقيقه  دايان، باشا سال، بونلار ندير؟ 

      نورو علييئو ايداره ائتمه ني ايشه ساليب زولئيخا خانيما وئردي. تر باسدي اونو. نئچه ايلدن سونرا سئويملي طياره ايله يئنيدن گؤروشوردو.  " تو "  گؤيلرده سوزوردو. سرنيشينلر پيلوت کابينه سينده باش وئرنلردن خبرسيز يول گئديرديلر. ائنيشه آز قالاندا زولئيخا خانيم يئريني نورو علييئوه وئردي:  " اؤزون ائندير " ، - دئدي.  

      قهرمان و حيات 

      آزدانيشان آدام ايدي. موحاريبه دن دانيشماغي ايسه هئچ سئوميردي. خسيس دئييلدي. آنجاق ايصرافچيليغي خوشلاميردي. دئييردي:  " گئجه-گوندوز دؤيوشه گيرمک اينسانين پسيخيکاسينا تاثير گؤسترير. اونا گؤره هر اوچوشدان سونرا بيزه 150-200 قرام سپيرت وئريرديلر کي، ايچک، بير آز ساکيتله شک. قادين خئيلاغي، هم ده سئييد. من سپيرت ايچه جکديم؟ اونلاري ييغيرديم. کيشي آوياسيياسينا دئييرديم سپيرتي صابونلا دييشک. جبهه دن بير چامادان صابونلا قاييتديم " . 

      موحاريبه ، دئييرلر، ان جسور کيشيلري ده دييشير، سرتلشيرلر. زولئيخا خانيمدان موحاريبه  نه يي آلميشدي؟ حيرصلنسيدي، قارشيسيندا دايانماق اولمازدي. آنجاق او سرت گؤرکملي اينسانين سينه سينده اينجه بير اورک دؤيونوردو... 

      او، حربي آکادئميياني سئچنده آناسي آغلاييردي. دئييردي:  " قيزلار اره گئدير، ائو-ائشيک يييه سي اولورلار. سنين نه ايشين وار گؤيلرده؟ " . اونا جاواب وئريردي:  "من بو ايدمان نؤوونو سئويرم " . اوندا آتاسي نين مؤوقئعيي آخيرينجي نؤقطه ني قويدو:  " بد گتيرمه. ايسته يير، من قيزيما ايجازه وئريرم " . او ياش دؤورونده کي  قيزلار سئوير، عاييله قورور، اوشاق دونيايا گتيرير، اونلاري بؤيودورلر، زولئيخا خانيم موحاريبه يه گئتدي. گئري قاييداندا پارتييا ايشينه جلب اولوندو. ايکي-اوچ ايل سونرا ناظير سئچيلدي. ناظير نئجه اوغلانلا گزردي؟ کيم بو قيزا گول باغيشلايا، گؤروشه دعوت ائده بيلردي؟ اونا گؤره شخصي حياتي آلينمادي. اؤزو سئوميردي بو باره ده دانيشماغي. ژورناليستلر سوال وئرنده گولور،  " بو مؤوضولارا توخونمايين، لازيم دئييل"، -دئييردي. او، گئج عاييله قورموشدو. اوشاقلاري اولماميشدي. بو دا طالع ايدي. اوشاق دونيايا گتيرمک سعادتيني اوندان اسيرگه ين قدر آناليق خوشبختليگيني اليندن آلماميشدي. قارداشي کامالين حيات يولداشي وفات ائديب، کؤرپه قيزي گولاره آناسيز قالاندا اونو حيمايه سينه گؤتوردو. 1959-جو ايلده زولئيخا خانيمين کيچيک قارداشي خليل اوتوز دوققوز ياشيندا دونياسيني دييشدي. اوندان ايکي ايل قاباق دا سيما خانيم جاوان ياشيندا وفات ائتميشدي. خليلين ايکي اؤولادي ييرمي دوققوزياشلي حيات يولداشي نين اوميدينه قالميشدي. زولئيخا خانيم بو دفعه  ده  " خليلين ياديگاريدير " ، - دئييب، قارداشي نين آلتي آيليق اوغلونا آناليق ائتمک قرارينا گلدي. اوشاغي ائوه گتيرنده گولاره ني گلين کؤچورتموشدو. سونرا اونون ايلکيني - جميلي ده  " نوه مدير " ، دئييب ائوينه گتيردي. قارداشي اوغلو ايله بيرليکده بؤيوتدو، اوخوتدو، ائولنديردي. 

      او، ييرمي ايل ناظير ايشله دي. ناظير اولاندا گؤزلري توتولماغا باشلادي. ايشدن آزاد اولونماق باره ده عريضه سينه بيرينجي کاتيب حئيدر علييئو اول قول چکمه دي. ايکينجي دفعه  اونا دئدي کي، گؤرمورم، خبريم اولماز، ائله سنه ده قول چکرم… حئيدر علييئو اوندا دئميشدي کي، زولئيخا خانيم، ائوده اوتورماقدان هئچ نه چيخماز، سيز بيزه لازيمسينيز. اونو دوستلوق جمعيتينه موعاوین تعيين ائتديلر. حئيدر علييئو مودريکليگي سايه سينده زولئيخا خانيم ائوه قاپانماقدان قورتولدو. گؤزلري آرتيق هئچ گؤرموردو. آنجاق ايشه هوسله گئديردي. جمعيته لازيم اولدوغونو دوشونمک اونو جانلانديريردي. بوتون پروبلئملره دؤزوردو. عؤمرونده شيکايت ائتمزدي. يئنه ائتميردي… 

      زولئيخا خانيمين اوغلو 

      بو دانيشديقلاريم منيم آنام زولئيخا خانيم حاقيندايدي... گولاره نين ده، منيم ده تکجه سندلرده آناميز اولماييب او. هر جفاميزا دؤزوب. اعتيبارلي آدام ايدي. سيرلريني چکينمه دن اونا دئيه بيلردين. دوز يول گؤسترردي. جيدي، سليقه لييدي. منه دئييردي، آرخيويمي قورو، بير گون سنه موراجيعت اولوناجاق. بير ده منه وصيت ائتدي:  " من اؤله جگم. کوميسسييا تشکيل ائده جکلر. دئيه جکلر کي، مني فخري خياباندا باسديرسينلار. قويمازسان. مني شوولاندا آتا-آنامين يانيندا دفن ائدرسينيز " . مير مؤوسوم آغا و بيزيم باشقا قوهوملاريميز اورادا دفن اولونوبلار. 1999-جو ايلده آنام دونياسيني دييشدي. وصيتينه عمل ائتديم… 

      نه دئميشديسه، هاميسي يئريني تاپير. آرخيوي ايله ماراقلانيرلار، خاطيره سيني عزيز توتورلار. آذربايجان دؤولت آوياسييا آکادئميياسي بؤيوک ايشلر گؤرور. بو ياخينلاردا زولئيخا سئييدمممدووانين 90 ايلليگيني طنطنه  ايله قئيد ائتديلر.  

      ...ساغليغيندا آنامين اوردئنلري و باشقا اشيالاري تاريخ موزه ينده دايم نوماييش اولونان ائکسپوناتلارين آراسيندا ايدي. 9 ماي غلبه گونونده موعليملريميز بيزي موزه یه آپاريرديلار. من حاقيندا فخرله دانيشيلان او قهرمانين اوغلو ايديم. بو گون ده مندن سوروشسالار،  " قهرمانلار حياتدا نئجه اولورلار؟ " . دئيرم، قهرمانلار موحاريبه  زاماني قهرمانليقلار ائديرلر. آنجاق موحاريبه دن سونرا دا دييشميرلر. اونلار ائله بو حياتدا دا قهرمانديرلار. 

آیدین سئییدمممدوو

  "دونيا آذربايجانليلاري نين اينفورماسييا مركزي" سايتيندان كؤچورولوب .

   اؤزگور قادين






گزارش تخلف
بعدی